1 i 2 Księga Machebejska

Księgi Machabejskie to ostatnie księgi historyczne Starego Testamentu. Należą do ksiąg deuterokanonicznych (istnieją też 3. i 4. uznawane za apokryfy); nie ma ich w kanonie Biblii Hebrajskiej.
Pierwsza Księga Machabejska została napisana po hebrajsku po śmierci Jana Hirkana, a przed wejściem Rzymian do Palestyny, przez wykształconego Żyda (dobrego historyka), ale zachowała się tylko w języku greckim. Natomiast Druga Księga Machabejska powstała w języku greckim ok. 120 r. przed Chr. (zatem wcześniej niż pierwsza). Jej autor jest nieznany.
Druga Księga Machabejska nie jest kontynuacją Pierwszej. Obie opisują historię walk judaizmu z hellenizmem (powstanie Machabeuszy). Pierwsza obejmuje okres 40 lat, od wstąpienia na tron Antiocha IV Epifanesa (175 r. przed Chr.) do śmierci ostatniego syna Matatiasza – Szymona, podstępnie zamordowanego w 135 r.
Druga jest streszczeniem pięciotomowego dzieła Jazona z Cyreny. Obejmuje czasy od schyłku panowania Seleukosa IV (187-175 r. przed Chr.), przez oczyszczenie Świątyni (164 r. przed Chr.), do zwycięstwa Judy nad Nikanorem (161 r. przed Chr.). Ma ona szczególne znacznie ze względu na rozwinięcie myśli o życiu pozagrobowym i nieśmiertelności oraz uzasadnienie konieczności modlitwy błagalnej i za zmarłych (po raz pierwszy w Starym Testamencie!).

Księga 1 Machabejska.
Relacja historyczna o walce Żydów o niepodległość w II w. p.n.e. — od początków panowania Antiocha Epifanesa (175 p.n.e.) do śmierci Szymona Machabeusza (ok. 134 p.n.e.). Opowiada zwłaszcza o bohaterskich czynach kapłana Matatiasza i jego synów: Judy, Jonatana i Szymona, podczas walk z Syryjczykami.
Jest to najcenniejsza z ksiąg apokryficznych — ze względu na informacje historyczne o tamtych czasach. Jednakże według The Jewish Encyclopedia (1976, t. VIII, s. 243) „opisuje historię z ludzkiego punktu widzenia”. Podobnie jak inne apokryfy nie weszła do kanonu ksiąg natchnionych. Najwyraźniej spisano ją po hebrajsku pod koniec II w. p.n.e.

Księga 2 Machabejska.
Chociaż występuje po 1 Machabejskiej, to częściowo obejmuje ten sam okres (ok. 180-160 p.n.e.) i miała innego autora. Pisarz przedstawia ją jako streszczenie poprzednich dzieł niejakiego Jazona Cyrenejczyka. Relacjonuje prześladowania Żydów za Antiocha Epifanesa, ograbienie świątyni i jej ponowne poświęcenie.
W księdze tej powiedziano, że po zagładzie Jerozolimy prorok Jeremiasz zaniósł namiot przybytku oraz Arkę Przymierza do pieczary znajdującej się w górze, z której Mojżesz oglądał ziemię Kanaan (2 Machabejska 2:1-16). A przecież jak wiadomo, już ok. 420 lat wcześniej przybytek został zastąpiony przez świątynię.
W dogmatyce katolickiej wykorzystuje się różne wersety tej księgi na poparcie takich nauk, jak: kara po śmierci (2 Machabejska 6:26), wstawiennictwo świętych (15:12-16) czy modlenie się za umarłych (12:41-46).
We wstępie do ksiąg Machabejskich The Jerusalem Bible tak mówi o drugiej z nich: „Styl zdradza pisarzy hellenistycznych, choć nie jest najwyższych lotów: niekiedy bywa napuszony, częstokroć pompatyczny”. Autor 2 Machabejskiej nie sugeruje, że pisze z natchnienia Bożego; część rozdz. 2 poświęca na uzasadnienie obranej metody przedstawienia tematu (2 Machabejska 2:24-32). W epilogu swego dzieła oświadcza: „Również i ja kończę na tym opowiadanie. Jeśli jest zajmujące i zręcznie ułożone, osiągnąłem to, czego pragnąłem, jeżeli zaś jest mierne i pozbawione większej wartości, to przecież zrobiłem, co było w mojej mocy” (2 Machabejska 15:37, 38, Bp).
Księgę tę najwyraźniej napisano po grecku między 134 r. p.n.e. a upadkiem Jerozolimy w r. 70 n.e.

Późniejsze dzieła apokryficzne.
W późniejszym okresie, zwłaszcza od II w. n.e., powstało mnóstwo utworów, które pretendowały do rangi natchnionych przez Boga, kanonicznych i ważnych dla wiary chrześcijańskiej. Często nazywa się je „apokryfami Nowego Testamentu”, gdyż usiłują naśladować Ewangelie, Dzieje Apostolskie, listy i objawienia zawarte w kanonicznych księgach Chrześcijańskich Pism Greckich. Wiele z nich znanych jest jedynie z fragmentów bądź też cytatów czy aluzji innych pisarzy.
W utworach tych wyraźnie próbuje się uzupełnić informacje celowo pominięte w natchnionych księgach, a dotyczące chociażby wydarzeń z życia Jezusa od jego wczesnego dzieciństwa do chrztu, lub dostarczyć argumentów na poparcie nauk bądź tradycji nieznajdujących żadnych podstaw w Biblii czy wręcz pozostających z nią w sprzeczności. Na przykład tzw. Ewangelia Tomasza (znana też jako „Historia dzieciństwa Jezusa”) oraz Protoewangelia Jakuba pełne są zmyślonych opowieści o cudach rzekomo dokonanych przez młodego Jezusa. Ale ogólnie odmalowują go jako kapryśne i nieznośne dziecko obdarzone imponującymi zdolnościami (por. prawdziwą relację w Łk 2:51, 52). Apokryficzne „Dzieje Apostolskie”, np. Dzieje Pawła oraz Dzieje Piotra, kładą duży nacisk na całkowite powstrzymywanie się od współżycia płciowego, a apostołowie nawet zachęcają w nich kobiety do odseparowania się od mężów, co zaprzecza autentycznej radzie Pawła z 7 rozdz. 1 Koryntian.
W dziele The Interpreter’s Dictionary of the Bible (red. G. A. Buttrick, 1962, t. 1, s. 166) tak skomentowano poapostolskie utwory apokryficzne: „Wiele z nich jest trywialnych, niektóre niezwykle teatralne, inne niesmaczne, wręcz obmierzłe”. A Funk and Wagnalls New Standard Bible Dictionary (1936, s. 56) podaje: „Stały się obfitym źródłem świętych legend i tradycji kościelnych. Właśnie w tych księgach należy szukać początków niektórych dogmatów Kościoła katolickiego”.
Podobnie jak wcześniejsze apokryfy wyłączono z uznanych przedchrześcijańskich Pism Hebrajskich, tak te późniejsze utwory apokryficzne też nie były poczytywane za natchnione i nie występują w najstarszych katalogach, czyli zbiorach kanonicznych Chrześcijańskich Pism Greckich.