Księga Przysłów

Księga Przysłów jest pismem mądrościowym Starego Testamentu. Biblia Hebrajska zalicza ją do Pism. Septuaginta nadała jej nazwę Księgi Przypowieści, nieco odbiegającą od hebrajskiego oryginału – meszalim.
Pochodzi prawdopodobnie z V w. przed Chr. Nieznany autor zebrał różne teksty w całość, dodając własny wstęp.
Księga Przysłów jest księgą sentencji (aforyzmów, krótkich, zwięzłych zdań, ostrych kontrastów, uogólnień). Ukazuje ideał człowieka wykształconego, kierującego się prawem moralnym, pobożnego. Porusza temat mądrości, sprawiedliwości, mocy słów i języka, rodziny, stosunku do pracy, bogactwa i ubóstwa, pokory, przyjaźni, służby i bojaźni Bożej.

Okazuje się, że Księga Przysłów to nie tylko słowo boga Jahwe.
Za Salomona powstawały w Jerozolimie szkoły pisarzy wzorowane na tych jakie istniały w Egipcie od stuleci. Salomon usilnie zabiegał aby jego dwór upodobnił się jak najbardziej do dworu faraona, którego jedną z córek zresztą poślubił. Wysyłał zatem do Egiptu "po nauki" co bieglejszych skrybów a oni stamtąd przywozili często gotowe wzorce tak zwanej twórczości mądrościowej. W tym też czasie - jak twierdzi wybitny nasz biblista prof. Anna Świderkówna - kształtowały się najstarsze tradycje Pięcioksięgu i pierwsze zbiory przysłów. Z tych też źródeł czerpał później "swoje mądrości" Jezus zwany Chrystusem. Owej masie najróżniejszych i w wielu wypadkach nawet sprzecznych ze sobą zaleceń starali się usilnie nadać jakiś kształt i porządek, odnaleźć jakieś linie ogólne, mogące im posłużyć w przekazywaniu nauk praktycznych. Pewne pojęcie o dokonanej przez nich kompilacji ze źródeł egipskich mogą nam dać dwie najstarsze części Księgi Przysłów . Powstały one najprawdopodobniej w IX i VIII wieku lecz wykorzystują materiały jeszcze wcześniejsze. Druga z tych części nie jest zatem - jak twierdzą chrześcijańscy wyznawcy i teolodzy, boskiego pochodzenia od Jahwe - lecz stanowi w zasadzie dość swobodny przekład czy nawet przeróbkę egipskiego tekstu, Mądrości (lub Pouczeń) Amenemope, znany z papirusu znajdującego się obecnie w British Museum. Rzeczą interesującą może być zestawienie tych dwóch tekstów w wybranych wersetach:
AMENEMOPE

Cytat:

Nadstaw ucha, słuchaj tego, co jest mówione, nakłoń serce, bo to zrozumieć, pożyteczne jest włożyć w to twoje serce (III, 9-10)
Uważaj byś nie okradał nędzarza i nie okazywał się silny przeciw słabemu (IV,4)
Nie zawieraj przyjaźni z człowiekiem łatwo wpadającym w gniew i nie zbliżaj się do niego, by z nim rozmawiać (XI,13-14)
Nie jedz chleba przed możnym i nie nadstawiaj ust jako pierwszy. Jeśli cieszą cię potrawy zwodnicze, jest to zabawka dla twojej śliny. Patrz na naczynie przed tobą i niech ono ci służy, tym, czego pragniesz (XXIII, 13-1 Cool

Nie trudź się, by zdobyć więcej, kiedy masz nietknięte to, czego potrzebujesz. jeśli bogactwa przyszły ci z rabunku, nie spędzą nocy u ciebie. Gdy ziemia się rozjaśni, nie będzie ich już w twoim domu. Przyprawią sobie skrzydła jak gęsi i ulecą ku niebu. (IX, 14-X,5)

KSIĘGA BIBLIJNA

Cytat:

Nadstaw ucha i słuchaj słów mędrców, nakłoń swe serce ku mojej nauce, bo dobrze gdy w sercu je chowasz (22.17-1 Cool

Nie okradaj nędzarza, ponieważ jest nędzarzem, i nie krzywdź w bramie biedaka (22.22)
Nie wiąż się z człowiekiem łatwo wpadającym w gniew i nie przystawaj z człowiekiem porywczym (22.24)
Gdy z możnym do stołu usiądziesz, pilnie uważaj, co masz przed sobą; nóż sobie przyłóż do gardła, jeśli masz gardło żarłoczne. (23.1-3)
O bogactwo się nie ubiegaj i odstąp od swojej chytrości! Gdy utkwisz w nim wzrok - już go nie ma w domu, bo skrzydła sobie przyprawi i jak orzeł uleci ku niebu. (23.4-5)

Te kilka wersetów obu dzieł pozwala nam zobaczyć, w jaki sposób niby "natchnieni przez Jahwe" (?) pisarze szkół jerozolimskich potrafili korzystać z mądrości świata pogańskiego. Nie były to zatem mądrości boga jahwe - tylko jakiegoś innego boga. A wiele w niej było jeszcze i innych powiedzeń, przysłów, które - choć nie trafiły bezpośrednio do Biblii - zaskakują nas także dzisiaj swą etyczna dojrzałością. Wystarczy tu przytoczyć choćby taki tekst babiloński, znacznie starszy od najstarszych ksiąg biblijnych:
Nie odpłacaj złem człowiekowi, który się z tobą spiera.
Odpłać dobrem człowiekowi, który ci zrobił coś złego.
Zachowaj sprawiedliwość wobec twego nieprzyjaciela.
Bądź uśmiechnięty kiedy jesteś z twoim przeciwnikiem.
Jeśli ten, kto ci źle życzy, jest w potrzebie, nakarm go.
Te ostatnie słowa mamy w Księdze Przysłów (Księdze Mądrości Salomona) a zatem natchnieni pisarze nie gardzili dziedzictwem – o dziwo - dawnych pogańskich mędrców. Czyżby zatem Jezus też tak skwapliwie korzystał z tych pogańskich mądrości Wschodu?